movie scene

De aftiteling begint. Blijf je zitten of verlaat je direct de zaal?

Het verhaal is voorbij, de zaallichten gaan aan en een lange lijst voorbij rollende namen signaleert dat de cinematische droomwereld weer omgeruild dient te worden voor de grauwe orde van de dag. Het publiek pakt zijn biezen en verlaat de zaal. Maar een enkeling blijft zitten om deze end credits te aanschouwen. Of, zoals tegenwoordig doorgaans sterker het geval is, in de hoop op een extra scène. Want tien minuten turen naar een saaie, lange lijst namen van volslagen onbekenden zou toch beloond moeten worden. Maar – als het tenminste een geslaagde bioscoopervaring betrof – was de film zelf niet al de beloning, en getuigt het kijken van de aftiteling niet van respect voor de vele mensen die ons dit audiovisuele plezier mogelijk hebben gemaakt?

Aftitelingen zijn in de filmgeschiedenis een relatief nieuw fenomeen. Tot pakweg halverwege de jaren zeventig trof je ze slechts zeer zelden aan. Films bedienden zich haast uitsluitend van opening credits, waarin alleen de belangrijkste medewerkers – acteurs, schrijvers, producenten, hoofden van diverse departementen als special effects en make-up, en natuurlijk de regisseur – het vermelden waard waren. Dat resulteerde in relatief korte credit scènes, maar was toch een beetje lullig voor al die anonieme loonslaven die ook hard gewerkt hadden aan de film, maar steevast onvermeld bleven. Als de film zijn climax gepasseerd had was het meestal ook bijzonder snel afgelopen. De klassieke maar weinig subtiele mededeling 'The End' was meestal waar het publiek het mee moest doen. Verhaal is afgelopen, film is voorbij: meer komt er niet dus ga nu maar weg, is wat die tekst in feite duidelijk wilde maken. Oprecht maar nogal lomp. Geef mij maar een aftiteling, zodat ik de film in het halfdonker nog even kort op mijn gemak kan laten bezinken. Bovendien is het wel zo eerlijk tegenover al die overige partijen die de film tot stand hebben gebracht, die ongetwijfeld bruisen van verrukking als ze hun eigen naam groot op het scherm langs zien komen.



Een slinkse methode om mensen min of meer de aftiteling volledig uit te laten zitten, is de zogeheten 'stinger', een scène na de aftiteling die als hekkensluiter mag dienen. Uiteraard is het de makers van de film niet per se te doen om mensen te dwingen met al die namen geconfronteerd te worden. Het is een uitsmijter, een bonusje dat over het algemeen prima gemist kan worden. Voor het overgrote deel blijkt de stinger genre-beperkt en zien we hem hoofdzakelijk terug als eindgrap in komedies of animatiefilms voor de hele familie (Pixar/Disney is bijvoorbeeld een groot liefhebber van deze traditie). Bij deze genres ligt een stinger vrijwel altijd in de lijn der verwachting. Als je tijd hebt blijf je ervoor zitten, maar overslaan en terugkijken op YouTube is vaak de oplossing voor diegenen die het geduld niet kunnen of willen opbrengen.

Recenter is de stinger echter gekannibaliseerd als ongegeneerde promotie voor soortgelijke waar die de studio over niet al te lange tijd pleegt uit te brengen. Dat begon eigenlijk al in de jaren zestig met de 007 films, waarin de toeschouwer op het hart gedrukt werd dat 'James Bond will return'. Tegenwoordig blijft het niet bij woorden, maar gaat de film gelijk over op daden. Wie nu denkt aan films van Marvel Studios noemt het beestje bij de meest toepasselijke naam, want stingers die als teasers dienen voor hun volgende projecten zijn inmiddels een vast en effectief stramien van hun zorgvuldige marketingstrategie, waar het merendeel van het publiek bewust rekening mee lijkt te houden. Rivaliserende studio's als Fox en Sony, met eigen Marvelfranchises onder hun hoede, blijken ook in dit opzicht niet vies van het imiteren van Marvel. (Fox is er technisch gezien zelfs eerder mee begonnen dan Marvel, met X-Men: The Last Stand's dubieuze bonusscène in 2006.) Zij het met minder bravoure en richtingsgevoel dan hun gedoodverfde tegenstander, want het toevoegen van een volslagen irrelevante scène uit X-Men: Days of Future Past aan het eind van The Amazing Spider-Man 2 getuigt niet van strategisch inzicht.



En zelfs de teaser voor X-Men: Apocalypse, die momenteel de aftiteling van het meest recente X-travaganza afsluit, lijkt als los zand verbonden met de film die ervoor te zien was; fans weten beter, maar wat moet de gemiddelde bezoeker ermee? Men kan natuurlijk verleid worden tot het doen van vooronderzoek, maar veel mensen zullen als de opvolger uitkomt deze toevoeging aan Days of Future Past allang weer vergeten zijn. Dan doet Marvel het toch beter, met in haar laatste paar films zowel een epiloogje als een opzet voor een volgend spektakel met directe banden aan hetgeen we net zagen. Dáár blijft het publiek voor zitten, Sony en Fox. Zo kunnen die legioenen gezichtsloze namen die de revue passeren in de aftiteling domweg niet gemist worden. Tenzij mensen natuurlijk met hun telefoon gaan spelen – of met elkaar, wat ook wel voorkomt – want de regel dat je je mobieltje links laat liggen lijkt helaas niet te gelden tijdens de aftiteling.

Elke keer als een aftiteling zich aandient word ik herinnerd aan Return of the Killer Tomatoes, waarin bij de aanvang van de credits een oud vrouwtje in beeld verschijnt, dat boos roept 'Hold it right there! Where do you think you're going?! My son and a lot of other people have worked hard on this movie. You sit right there and watch these credits!' Dat is toch eigenlijk wel de beste reden om nog even te blijven hangen. Beter dan het eigenbelang van het plezier van een eindgrap, of het meegezogen worden in de (vaak onterechte) hype voor een volgend product van de studio. Dus blijf ik zitten en kijk ik wie er verantwoordelijk was voor het kijkplezier dat ik zojuist ondergaan heb. Een beetje tijdrovend in deze haastige tijden, maar wel zo beleefd.

Tenzij het natuurlijk een flutfilm was, dan hebben de makers dat respect simpelweg verspeeld. Maar ach, vaak hebben mensen de zaal dan al ruim voor het lopen van de aftiteling verlaten...