movie scene

Eastwoods American Sniper zorgt voor veel controverse in het toch al gepolariseerde Amerika. Welke boodschap legt deze all-American regisseur in de film en hoe verhoudt American Sniper zich tot andere oorlogsfilms? Een duik in de traditie van de Amerikaanse oorlogsfilm. 

De innerlijke gedrevenheid van Chris Kyle, in American Sniper vertolkt door Bradley Cooper, is ronduit beangstigend. Kyle is een scherpschutter die om zijn manschappen te beschermen niet schuwt de vijand onder vuur te nemen. Tijdens vier uitzendingen naar Irak nam hij 160 - geregistreerde - levens. Hij staat in schril contrast met de manische Troy (Peter Sarsgaard) uit Jarhead: een moordlustige gek. Waar Troy graag wil doden om te voelen hoe het is om te leven, offert Kyle zich op voor God en Vaderland.



Het is tekenend voor de tegenstellingen tussen de twee films. Jarhead verwijst rijkelijk en bewust naar de zinloze Eerste Golfoorlog, waar de scherpschutters amper in actie kwamen. American Sniper gaat over de Tweede Golfoorlog, en onbedoeld over heldendom. Regisseur Clint Eastwood stelt - waarschijnlijk onbedoeld - Kyle’s status ter discussie. Dit doet hij onder andere door de kerende publieke opinie te tonen. Kyle’s omgeving wordt steeds kritischer over de oorlog. Zijn conservatieve familie, met hardvochtige politieke idealen, twijfelt aan de strijd in de zandbak. Kyle’s intenties zijn steeds moeilijker te verkroppen voor zijn vrouw Taya (Sienna Miller). Zo staat Kyle tegen het einde vrijwel alleen in zijn strijd tegen het kwaad.

American Sniper is de verbeelding van de 'lonesome cowboy'. Iedereen moet voor Kyle’s heldhaftigheid wijken. Tijdens zijn acties in platgebombardeerde steden als Fallujah drukt Bradley Cooper met zijn stevige postuur letterlijk alle andere relevante personages uit beeld. Eastwood gunt de periferie weinig diepte, zodat er alle ruimte is voor patriottisme. Zo combineert hij zijn eerdere film Flags Of Our Fathers (2006) met Unforgiven (1992). Aan het einde wordt dat amalgaam aangedikt met een stukje compositie van Ennio Morricone. Zo brengt Eastwood allerlei lagen aan die voor het grote publiek verhullen hoezeer American Sniper een kritiekloos manifest is. De foutieve beweegredenen van de oorlog worden onder het tapijt geschoven, het Amerikaanse buitenlands beleid is verworden tot bijzaak.



Vooral Kyle’s gedrevenheid staat centraal: mannen die gedreven worden door chauvinisme en onwetendheid. Het lijkt een onbedoelde parallel met een film als The Green Berets (1968), John Wayne's überpatriotistische film over de Vietnamoorlog. De victorieuze narratief riep echter vooral herinneringen op aan Amerikaanse successen in de Tweede Wereldoorlog. Want 1968 was voor Amerika, en de wereld, het jaar van My Lai: hét grote bloedbad, aangesticht door Amerikaanse militairen. Een collectief trauma dat ook voorbijkomt in Oliver Stone’s indringende Platoon (1986). Soms moet je pijnlijke zaken juist niet willen verbloemen. Maar Eastwood houdt anomalieën als Abu Graïb ook vernuftig buiten het script. Hij wordt Dick Cheney, de man die alles verborgen wist te houden voor het electoraat. Alsof Eastwood als een moderne Frank Capra stompzinnige oorlogsfilms maakt met een buitengewoon conservatief sentiment.

Het roept herinneringen op aan Pearl Harbor (2001), een film die dankzij de aanslagen op elf september 2001 een nieuwe boodschap kreeg toegeschreven. Een boodschap van wraak die tevens zichtbaar was in de hernieuwde interesse voor Die Hard (1988) en Rambo (1982); ongenuanceerde films gemaakt tijdens het Reagan tijdperk, die voor korte tijd het ongenoegen van de Amerikaanse bevolking weerspiegelden. Die tijd en het bijbehorende sentiment lijken lang achter ons.



Eastwood voegt feitelijk niets toe aan de al bestaande verzameling van films over de Irakoorlog. Hij bereikt wel degelijk een miljoenenpubliek. Maar de bezoekers van American Sniper hebben duidelijk andere beweegredenen dan die van Platoon. Deze film stond voor de erkenning van de nachtmerrie in Vietnam, terwijl American Sniper vooral een eerbetoon wil zijn aan Chris Kyle, ofwel de Aleksej Stachanov van de republikeinen, het symbool van de archaïsche leer van Samuel Hungtinton in zijn Clash Of Civilizations. De onschuldige slachtoffers van de Irakoorlog, en de vijand, blijft nagenoeg onzichtbaar zodat onze haat niet kan worden weggenomen. Eastwood marginaliseert de Irakezen in woord (de Hadji’s) en daad (iedereen is een terrorist). Hij bewijst daarmee dat hij onderdeel is van het probleem, en niet van de oplossing.

American Sniper draait vanaf 5 maart in de bioscoop. Lees hier onze recensie.