movie scene

Kurt Cobain, de Messias van de grunge, gevat in een kritiekloze maar liefdevolle documentaire.

Het is vast niet de intentie van documentaire Brett Morgen (Crossfire Hurricane) om de ware toedracht van Kurt Cobain’s misère te tonen. In Kurt Cobain: Montage Of Heck laat hij – eindelijk – Kurt’s familieleden aan het woord. Voor hen staat Kurt’s gave buiten kijf. Het was al vroeg duidelijk dat hij een rock-anomalie zou worden. En zijn psychische problemen? Kwamen die dan zomaar uit de lucht vallen? Daar lijkt het wel op, aangezien niemand zich geroepen voelt om daarover verantwoording af te leggen. Moeder Wendy en vader Don spreken over Kurt’s jeugd alsof hij als volwassene werd geboren.  Het zijn bewijzen van een rotjeugd.

Kurt and Courtney
Vooral de scheiding van zijn ouders werd door hem als pijnlijk en vernederend ervaren. Wendy vertelt hoe haar zoon onhandelbaar werd en moest verkassen naar Ton – die geenszins een modelvader is. Ze zien niet in dat hún onenigheid een groot aandeel had in de oprispingen van hun zoon. Deze moedeloze houding frustreert, vooral doordat Morgen niet doorvraagt. Er vindt geen hoor- en wederhoor plaats. Montage Of Heck is gemaakt mét toestemming van de familie. Het gaat ten koste van het waarheidsgehalte. Andere filmmakers kregen vanwege hun kritische benadering geen inzage in Cobain’s omvangrijke archief. Documentairemaker Nick Broomfield maakte in 1998 Kurt and Courtney – een grote provocatie. Courtney Love gaf als erfgenaam geen toestemming voor het gebruik van de muziek van Nirvana. Ze werd in de film neergezet als een geldbeluste wolf die Cobain had laten vermoorden door een huurmoordenaar. Cobain had een minnares en stond op het punt van haar te scheiden. Dat zou hebben betekend dat Love geen aanspraak zou kunnen doen op de royalty’s van de inmiddels schatrijke rockster.



Gus van Sant
Die suggestie – meer is het niet – dat Love een huurmoordenaar inschakelde, wordt ook gewekt in het in 2005 verschenen Last Days van Gus van Sant. In deze verstilde fictiefilm zien we Kurt in zijn laatste dagen, overpeinzend in het bos achter zijn huis. Er wordt telkens naar zijn huis gebeld door een mysterieus figuur.  Beide films zijn allesbehalve een eerbetoon aan de getroebleerde muzikant. 21 jaar na zijn overlijden brengt Morgen daar nu verandering in. Montage Of Heck is ontegenzeglijk de sokkel waar de muzikale goegemeente om smeekt. Zo begint Morgen aan een reis door Kurt’s leven, in zijn geboorteplaats Aberdeen, met beelden van een fijne gemeenschap. Een gemeenschap die in de jaren zeventig instortte met de teloorgang van de houtindustrie. Die depressie lijkt synchroon met Cobain’s overpeinzingen over het leven, die hoe ouder hij wordt, een steeds centralere rol gaan spelen. We zien daarvan flarden in de acht millimeter video’s van zijn familie – een ware noviteit. Alhoewel niet al het beeldmateriaal uniek is, bevat de documentaire talrijke intrigerende beelden.

Over The Edge
Ook de groteske doodles van Cobain komen uitgebreid aan bod. Zijn cartoons werden geleidelijk steeds scherpzinniger en contemplatiever. Eerst tekende hij nog onschuldige tafereeltjes. In zijn puberteit verworden de tekeningen tot getuigschriften van zijn getormenteerde ziel. Ze zijn prachtig bewerkt door Hisko Hulsing, de Nederlander die tevens de geanimeerde scenes op zich nam. Hij combineert een geluidsband van Cobain met rijkelijk getekende beelden. Het geeft de kijker een noodzakelijke blik op de menselijke kant van een rockster.
Het is het beeld van een tiener die werd vernederd door zijn ouders en daardoor moeilijk met verlies om kon gaan. Een tiener die werd verguisd door zijn omgeving, en zijn heil zocht in marihuana, de opmaat naar heroïne. Al vroeg overwoog hij zelfmoord, want: ‘Everyone is phony’, zo zag Cobain de wereld. Het wordt treffend geïllustreerd in een telefoongesprek tussen hem en zijn idool Buzz Osborne van The Melvins. De film  Over The Edge (1979) komt ter sprake. Samen fantaseren ze hoe ze –net als in de film – in hun jeugd met genoegen iedereen in de school hadden opgesloten. Het gesprek wordt begeleidt door het legendarische nummer School.



Foo Fighters
Morgen verbindt telkens een thema aan een nummer van Nirvana. Hij heeft een fijne catalogus tot zijn beschikking, van een klassieke uitvoering van Smells Like Teen Spirit tot de elpee van MTV Unplugged. We moeten niet uit het oog verliezen dat het Kurt en Nirvana tenslotte in beginsel om de muziek ging, en niet om de roem. Eigenlijk had hij niets met al die aandacht. Hij verwierp de hebzuchtige maatschappij. Die gedachte wordt pakkend verbeeld tijdens een instore concert – hoe ironisch. Het is exemplarisch voor het gebrek aan aandacht voor de muziek in Montage Of Heck. Kurt had een unieke stem en dito gitaargeluid, maar hij had ook twee bijzonder begaafde bandleden. Drummer Dave Grohl, frontman van Foo Fighters, en bassist Krist Novoselic. Die eerste komt in deze documentaire niet aan bod, en Novoselic mijmert maar wat. Zo blijft de kern van Cobain’s kunst buiten beschouwing. Telkens schuift Morgen op naar drugs, naar Kurt’s maagprobleem. Hoe zijn excessieve heroïnegebruik leidde tot inspiratie.

Krantenkoppen
Drugs kan de katalysator zijn voor een korte maar succesvolle muziekcarrière, zo luidt het adagium. Maar je kan als junkie ook trouwen met een genie – nog makkelijker. Courtney Love slaagde daarin, als een aasgier verorberde ze Kurt. Een tour werd onderbroken om half jaar non-stop high te zijn. Love’s zwangerschap was daarin geen enkel obstakel, ze ‘wist’ dat het kind gezond zou zijn. Dat kind – Francis – speelde een grote rol in Montage Of Heck: als producent. Vandaar dat het drugsgebruik wordt vergoelijkt. Daar is Francis mee opgegroeid. En de schuld? Die lag altijd al bij de media. Alhoewel het echtpaar ook werkelijk werd neergesabeld door de pers, is dat wel een makkelijke uitweg. De familie en vrienden zien nergens in dat ze zelf hebben bijgedragen aan de ondergang van een talent. Krantenkoppen worden keer voor keer getoond, als onomwonden bewijs van het tegendeel. Gelukkig worden ze afgewisseld met ontstellend intieme ontroerende beelden van Kurt, Courtney en Francis, geïsoleerd van de buitenwereld, genietend van elkaar.



Nevermind
Dan rijst de vraag: is dit de jongen die volgens zijn moeder – het orakel – de stem van een generatie was? Het is twijfelachtig, want Cobain lijkt zeker in de behaaglijke momenten ook maar een mens, niet opgewassen tegen celebriteit. Meteen denk je: had zijn moeder hem op negenjarige leeftijd maar geen ritalin gegeven. Dan was hij misschien wel opgegroeid tot metaalbewerker, zonder alle sores. Het is de conclusie die je als kijker kan trekken, want Morgen’s narratief blijft aan het oppervlak. Zijn wereld is een onomkeerbare wereld, waarin het succes van Nevermind de kentering betekende voor Kurt. Een wereld waarin wordt gesuggereerd dat Kurt bang was dat Courtney vreemd zou gaan, en daarom zelfmoord pleegde.

Conclusie
Veel van deze gefabriceerde idioterie komt uit de mond van Love, die twintig jaar de tijd heeft gehad om een gepast antwoord te vinden voor de weinig kritische vragen van Morgen. Dan maar nog meer beelden van het concert van Nirvana in Paradiso. In 1991 toonde Kurt en zijn bende de wereld hoe rauw en ongepolijst popmuziek kan zijn.