movie scene

"Er wordt niet op verkochte kaartjes gelet, en dat is niet altijd eerlijk".

Interview met een uitgesproken Johan Nijenhuis, regisseur van Foeksia de Miniheks.

Ik wilde beginnen met Costa!, het is ruim tien jaar geleden dat je deze film maakte. In hoeverre ben jij veranderd als regisseur?
Ik ben zelf volwassener geworden, ik zie filmmaken als een ambacht, en als ambachtsman beheers ik mijn gereedschap nu beter. Ik weet dat bij het maken van een goede film er heel veel moet gebeuren in de voorbereiding. Ik ben nog steeds heel trots op Costa!, ik vind het nog steeds echt een heel goede film, maar ik zie ook wel de rafelrandjes, die zag ik toen ook wel. En het lekkere van Costa! is wel dat er daardoor een soort Sturm und Drang, door een soort spontaniteit we er met zijn allen er een hele goede film van hebben kunnen maken.

Je hebt Joop van den Ende zover gekregen om voor jou die film te betalen, met als clausule dat je bij winst de acteurs en crew zou uitbetalen. Dat lijkt mij een geweldige kans voor je geweest te zijn.
We hadden een plan dat ik voor heel weinig geld die film zou maken, en dan de cast en crew pas betalen als de film winst zou maken, maar ik werkte voor Joop in Aalsmeer. Ik had Westenwind al gemaakt, en toen zei Joop: "Laten we het nu gewoon netjes doen, laten we de mensen vooraf betalen, dan krijg je betere mensen en heb je een betere crew". En zo heeft Joop wel mijn debuut mogelijk gemaakt.

Zelf ben ik in Salou geweest ooit, en je kunt het sfeertje proeven en dat is mooi.
Daar ben ik ook trots op en volgens mij moet je ook een beetje filmen over dat wat je kent. Ik moet soms ook wel lachen om recensies hoor, dat iemand schrijft: "De regisseur weet de sfeer in de ghetto's van Rio de Janeiro goed weer te geven". En dan denk ik: "Oh ja, ben je daar geweest, ken je die sfeer dan zo goed, hoe weet je dat het zo goed is weergegeven?". Binnen het fictieve raamwerk van die film kun jij erin geloven. Nou ja, zo was aan een hoop oudere recensenten Costa! niet besteed, maar weten de jongeren wel precies waar het over ging.

En dat is ook de doelgroep uiteindelijk.
Dat is ook de doelgroep, ja.

Jouw werk als regisseur, de films die je hebt gemaakt, hebben ook een specifieke doelgroep. De Zoop-trilogie is voor 8 tot 13-jarigen, je bent duidelijk in datgene wat je wilt vertellen, als ik naar je films kijk, zeker na het zien van Foeksia de Miniheks, valt mij vooral jouw spelregie op. Hoe belangrijk is spelregie voor jou, het regisseren van acteurs?
Dat is heel belangrijk want je kijkt negentig minuten naar de acteurs dus je regie moet goed zijn. Ik ben niet een regisseur die een acteur gaat vertellen waar hij het vandaan moet halen en wat hij moet voelen, dat vind ik het vakmanschap van de acteur. Wel kan ik aangeven wat we in het verhaal gaan gebruiken. Daarom was het heel lekker om met twee fantastische keien als Annet Malherbe en Porgy Franssen te werken want zij bieden aan. Kijk we weten... en dat is het onderlinge respect... natuurlijk acteren zij fantastisch, zij worden dus ook niet onzeker als ik zeg: "Dat mag wat groter, dat wat kleiner, laat die zin even weg. Prima. Dus zij bieden heel veel aan en ik mag daar als regisseur uit kiezen. En dat werkte heel fijn.

Heb je, los van het einde (dat veranderd is maar omwille van spoilers wordt dat hier niet verteld), nog toevoegingen/veranderingen gemaakt?
Er is één scène waarin Foeksia voor het eerst op haar bezem gaat vliegen, ze valt een paar keer en draait in het rond. En één dag voor de opname dacht ik, ik heb eigenlijk te weinig tussen Kwark en Minuul gezien. Toen heb ik Sander, de scenarioschrijver gebeld, met de vraag of we daar nog een leuke dialoog kunnen krijgen. Toen heb ik met Porgy en Annet overlegd. Wat je altijd ziet is dat een ouder heel nerveus "oh god, mijn kind gaat voor het eerst fietsen", totdat ze een bekende tegen komen, dan staan ze te kletsen, te ouwehoeren, en letten niet meer op het kind. Dat is heerlijk voor het kind, dan hij eindelijk uitproberen hoe dat fietsje werkt. En dat is een beetje die scène geworden. Terwijl die ouders staan te ouwehoeren over regenbogen, zie je Foeksia op de kop hangen en dwars voorbij vliegen. Ja, dat is een scène die heel erg in samenspraak met de acteurs en de scenarioschrijver, één dag van tevoren is geschreven, en daarna meteen opgenomen.

In het boek van Paul van Loon is de achtergrond van Kwark meer uitgebreid. Heb je op enig moment mogelijk getwijfeld hoeveel backstory je Kwark zou geven?
Nee, daar heb ik niet heel lang aan getwijfeld omdat het Foeksia's verhaal is. Je moet bij haar blijven, het is heel duidelijk het verhaal van een meisje dat opgroeit in een eenoudergezin, voor het eerst naar school gaat, haar ouders zeggen de hele tijd dat de buitenwereld eng is, maar ze gaat zelf die buitenwereld ontdekken. Zoals we allemaal moeten doen in ons jonge leven. Kwarks en Minuuls verhaal komen pas op de tweede plaats, dus we kunnen Kwarks backstory even aantippen, maar we kunnen er geen hele hoofdstukken aan wijden.

Heeft dat ook te maken met de doelgroep?
Ja, dat heeft te maken met de doelgroep omdat je weet dat kinderen graag naar kinderen kijken, die willen niet een kwartier naar het verhaal van een oude man kijken, dat is het probleem. Tweede probleem, of je nu voor kinderen of grote mensen filmt, iemand die een enorme backstory uit de doeken gaat doen, en daar over gaat zitten praten, dat is geen film. Dat vind ik zonde. En een flashback van hoe Kwark zijn houten been heeft gekregen, dat vind ik ook niet in de film passen, dat is uitleggerig.

Duidelijk. Dit is volgens mij, en corrigeer mij als ik het fout heb, de eerste film waarbij je met special en visual effects werkt als regisseur.
Dan moet ik je corrigeren want in de drie Zoop-films heb ik daar uitgebreid mee geëxperimenteerd. Sommige dingen in Zoop waren houtje touwtje effecten, bijvoorbeeld de touwbrug in India, een hele leuke scène...

India heb ik niet gezien, ik heb Afrika gezien. Bedoel je de scènes in het propellervliegtuig?
Ja, dat is heerlijk houtje touwtje werk want dat ding staan gewoon stil...

Maar als gevolg van de spanning valt het niet op bij mij.
Precies.

Maar ik bedoelde meer de vuurspuwende wolkendraak in Foeksia.
Ja, die wolkendraak is helemaal nieuw voor mij, dat is een complete 3D-animatie, en dat is voor de animatoren heel moeilijk. Dat was bij deze film dubbel moeilijk omdat hij een beetje foto-realistisch moest zijn. Als je een complete animatiefilm maakt, dan is zo'n draak ook fantasie, maar hier moest 'ie zo kloppen dat 'ie in het echte beeld past. Dat was wel moeilijk.

Kun je iets meer vertellen over het acteren van de acteurs, doe jij, aangezien hij er niet is, de draak na?
We hadden een houten drakenkop op een bezemsteel die we af en toe van links naar rechts hielden, ik had soms een microfoon.... en je kijkt, en je kijkt, en rwhuaaaaaaaaaa, daar is ie... en je bent opgelucht, hij vliegt weer weg... hij gaat naar links, dames kijk eens naar links, en hij komt... hij komt... en HIJ VLIEGT OP JE AF! Ja, het klinkt heel gek, maar ik heb het bij de Zoop-acteurs ook gedaan, want je die leeuw gaf ook geen tegenspel dus daar lulde ik ze ook een beetje doorheen wat ik nodig had aan reacties. En zo hebben we dat bij die draak ook gedaan.

Ja, heel geanimeerd ben je aan het praten, en aan het voordoen, wat vindt jij het leukste aan het vak van regie? Is dat het werken met acteurs of het vertellen van het verhaal?
Het goed vertellen van een verhaal, en ik vind de scenario-fase daarom ook ontzettend leuk. Hier wordt bepaald hoe de film gaat worden, maar een goede film biedt in negentig minuten heel veel lagen. Ik vind dat een heel mooi ambacht om dat allemaal in elkaar te laten vallen. Kijk Foeksia is aan de buitenkant entertainment: je bent acht en je mag vliegen op een bezem. De tweede laag is het opgroeiende meisje in het eenoudergezin dus als je die dingen mooi in elkaar weet te vlechten, is dat mooi om te doen. Er om dan uiteindelijk een vertelling over te houden die zowel in je hoofd als in je buik binnenkomt.

Waarom wilde je juist dit boek verfilmen?
Het grappige is dat dit het eerste boek van Paul van Loon dat ik in mijn handen had en ik heb het voorgelezen aan mijn dochtertje die nu zeven is. Na twee of drie keer voorlezen, dacht ik, er zit eigenlijk wel een film in. Als je al die korte verhaaltjes aan elkaar verbindt, heb je een verhaal. Toen heb ik contact gezocht met Paul en zijn uitgever, en het gekke is, ik wist niet dat Paul ook De Griezelbus had geschreven. De uitgever was verrast omdat De Griezelbus meer boeken verkocht had, maar het ging mij niet om de aantallen, maar om het verhaal. Ik vond het een mooi verhaal en Paul en ik zijn allebei vader zijn dus snap ik Kwark ook heel goed. Ja, er komt in één keer een heksje uit het ei en dan moet jij er voor zorgen. Die dialoog van "Ik heb nog nooit een dochtertje gehad". "Nee, en ik nog nooit een vader". Als vader en kind ga je samen het avontuur aan, ik denk dat dat mij enorm aansprak.

Ik wilde even inhaken op het Nederlandse filmklimaat. Kun jij de kritiek begrijpen van mensen, zoals Frank Lammers, die de Nederlandse film commercieel en fantasieloos noemt, en een Eddy Terstall, die zegt dat, wil je echt geld verdienen aan Nederlandse films dan zul je films moeten maken naar kinderboeken, goed verkopende boeken, of vaderlandse criminelen. Is dit een punt van discussie of is het gezeik want, ik doe wat ik leuk vind en de box office spreekt boekdelen want mijn films trekken zoveel bezoekers?
Frank, dat is een hartstikke goed acteur, en als regisseur weet ik niet. Zijn eerste ding moet nog gaan draaien, maar dan geldt natuurlijk wel dat als je films voor een niche maakt, je dan ook niet moet zeuren als er maar één niche komt kijken. En Eddy moet niet zeuren over geld want Eddy staat de helft van het jaar commercials te doen. Daar verdient hij de kost mee en dat is prima, maar ga dan niet de kunstfilmer uithangen.

Is het niet zo dat mensen bij jou weten wat ze kunnenverwachten en daar ook op wachten?
Als ik naar de bioscoop ga en ik betaal zes euro dan wil ik entertainment, dan wil ik een leuke film zien. Ik vind het heerlijk om naar een goede art house film te gaan, maar dan moet 'ie mij wel boeien. En dat is natuurlijk het lastige. Zodra je een publieksfilm maakt, heb je niets om je achter te verschuilen. Bij kunst is het heel vaak zo dat makers zeggen dat het publiek hun film niet heeft begrepen. Die proberen ongrijpbaar te worden dat je nooit mag zeggen, ik vind het een slechte film, gewoon saai. Ja, dan 'heb je het niet begrepen, het was onze bedoeling om de verstilling te laten zien'. Verstilling, MY ASS. Dan voel ik mij bekocht, dan denk ik, heb ik daar nou anderhalf uur en zes euro aan besteed? Ik mis bij veel kunstfilms een stuk vakmanschap. Ik ging met een paar vrienden naar de Roemeense film 4 Months, 3 Weeks and 2 Days en ik heb heel erg genoten, dus een goede film kan wel boeien. Maar dan zie ik de trailer van R U There (David Verbeek) en dan vind ik het niet gek dat er niemand naar komt kijken want die trailer is al saai binnen twee minuten.

Minder dan 30 bezoekers per week.
Ik vind dat we op moeten houden met enorm veel belastinggeld te steken in films die niemand wil zien, om maar één keer bij een bepaald festivalletje een gouden of bronzen kastanje te winnen. Film is een publieksmedium, een massamedium. Film is geen kunst, maar cultuur, en achteraf gaan we bepalen wat nu van de afgelopen tien jaar de films zijn die in de buurt van kunst komen. Maar als ik zeg film is cultuur, bedoel ik....  jij en ik weten allebei wat voor gevoel we krijgen bij Soldaat van Oranje. Dat is Nederlandse cultuur. Turks Fruit is Nederlandse cultuur, net zoals Ma Flodder. Dan weet iedereen waarover je het hebt.

En dat is anders bij Spoorloos bijvoorbeeld?
Nou, bij de originele Spoorloos van Sluizer zit natuurlijk... het is gebaseerd op een Nederlands boek. Dus daar heeft Tim Krabbé toch een soort gevoel... En bij R U There zit geen enkel Nederlands element. Het speelt zich af in Taiwan en die jongen praat Engels. Waarom moeten wij... Natuurlijk gaat er geen Nederlands publiek naartoe.

Toen ik Foeksia zag moest ik heel erg denken aan Chris Columbus, John Hughes, ik moest denken aan Lord of the Rings, aan de jaren tachtig droomfabriek van Hollywood. En ik vond het mooi om zo steeds signalen te krijgen van diverse films en filmmakers. Wat zijn voor jouw films en filmmakers die je in je leven hebt leren kennen?
Eigenlijk vind ik het leuk dat je die vergelijking maakt want dat is de filmperiode waarin ik als jonge filmmaker ben opgegroeid. ET staat al jaren bovenaan mijn lijstje van favoriete films. Er is trouwens één favoriete film die wij delen (Johan doelt op mijn top tien), en dat is Midnight Run. Die is zo briljant.

'You got the duke?!'
"You don't look much like a duke to me".
Dat is een geweldige film. ET vind ik zo mooi omdat je de hele wereld kunt boeien met een plastic pop. Dat is filmkunst ten top. En uit diezelfde tijd is Gremlins...

Joe Dante?
Ja, maar daar had Spielberg ook de hand in. En bij het later lezen over die films, zowel ET als Gremlins hadden poppetjes met servo-motoren, maar ook kabeltjes zodat die gezichten iets konden doen. In de shots waarin ET naar de koelkast loopt, zit er niets in. Ja,  in ET zit een dwerg, maar in Gremlins zit niets, dan is het een knuffelbeestje wanneer 'ie opgetild wordt bijvoorbeeld.

Hetzelfde wat je in Alibi hebt gedaan toen Georgina met een hond de chocomelk van tafel veegde?
Ja precies, dat was noodgedwongen, niet omdat het baasje het zielig vond, maar die hond moest nog meedoen aan een hondenwedstrijd! Er was een aantal effectshots in Foeksia waarvan de effectjongens zeiden, "dat krijgen we niet goed. We kunnen haar niet oppakken, laten bewegen, en hier weer neerzetten". Toen zei ik, "dan moeten we het net zo doen als in Gremlins". Er zitten vier shots in de film waarin Foeksia letterlijk een poppetje is. Een poppetje met een mini jurkje...

Noem eens één shot.
De eerste is als ze uit de boekenkast valt, dan is er een focus pull...dan valt het boek om... ffftttttt... met haar eraan... dan pull ik naar Kwark die naar de camera loopt. Moet je voorstellen (wijst naar rechts)... daar staat de camera... (wijst naar links)... die deur gaat open... en hier (wijst naar het midden)... valt een boek met Foeksia eraan... en dan valt ze twee meter... gggggoeoeoeoe.... dat is zo'n grote val... als we dat in het echt moeten doen met een boek van twee meter tachtig hoog met Rachelle eraan, dan moet ze dus omgerekend acht meter vallen. Dat kunnen we niet opvangen en dan gebruik ik de Gremlins- en ET-kennis. Ik gebruik een close up... we geloven dat ze kan bewegen... in die close up maakt zij de aanzet van 'ik val'... en dan kan ik dit shot met een poppetje doen dat aan een boek hangt...

Je ziet haar gezicht niet.
Nee, je ziet haar gezicht niet en het gaat met zo'n snelheid. Kort daarna pakt Kwark haar op en zet haar op de tafel.

Heeft Honey, I shrunk the kids ook enige invloed gehad?
Nee, die heb ik niet bestudeerd.

Tenslotte, wat vindt jij van de niet altijd even lovende kritieken die op je afkomen?
Kijk, de taak van een filmcriticus is ook om nieuwe films te ontdekken, om het publiek te wijzen op nieuwe dingen. Soms schiet een journalist er in door, maar als je een veelkijker bent, krijg je natuurlijk een meer elitaire smaak dan iemand die vier keer per jaar naar de film gaat.

Ik las ook echt kritieken die keihard waren. Doet dat niets met je?
In sommige kritieken zit een hoop venijn en boosheid, maar daar kan ik mij niet meer kwaad over maken. Vaak zetten schrijvers zich af tegen wat ze niet mooi vinden. Ik heb liever een volle zaal dan een goede recensie. Omdat  Nederland toch een subsidieland is, kun je, om je volgende subsidie binnen te halen maar beter goede kritieken hebben. Er wordt niet op verkochte kaartjes gelet, en dat is niet altijd eerlijk.