movie scene

'Provo ziet zich voor de keus gesteld: desperaat verzet of lijdzame ondergang'.

De minder gelukkige terugkeer van Joszef Katús naar het land van Rembrandt (1966), naar een scenario van Wim Verstappen en Pim de la Parra, is de eerste Nederlandse Nouvelle Vague-film over de vernederlandste Hongaar Joszef Katús (Rudolf Lucieer) die, na maanden afwezigheid, op zijn verjaardag op 29 april 1966 terugkeert naar Amsterdam. Echter is er met de komst van de provo’s veel veranderd in de hoofdstad.

Scorpio Films N.V.
Pim de la Parra volgde de Nederlandse Filmacademie in Amsterdam, richtte in 1964 met Nicolai van der Heyde en Gied Jaspars het filmtijdschrift Skoop op, en debuteerde in 1965 met Jongens, jongens wat een meid. Vanaf 1966 regisseerde en produceerde hij films met Wim Verstappen, vanaf 1967 onder de firmanaam Scorpio Films. Hun grote doorbraak kwam in 1971 met de film Blue Movie. Met de opbrengst van deze film maakten ze Wan Pipel, maar de kosten voor deze film kwamen flink boven het budget, waarna het faillissement van Scorpio Films een feit was. Van 1980 tot 1983 stuurde zijn vader, die een winkel in cosmetica en een groothandel in medicijnen had, hem 1500 gulden per maand. De minder gelukkige terugkeer van Joszef Katús naar het land van Rembrandt is een intense suspense thriller met een vleugje Hitchcock.

Nouvelle Vague
'O, ik heb een tijdje geprobeerd gewoon te zijn. Ik heb het een tijdje gedaan', aldus Joszef Katús tegen een journalist die hem volgt naar aanleiding van een provo demonstratie. De film volgt Katús in een losse, documentaire stijl en overwegend zwervend op straat tegen de achtergrond van vier nationale gebeurtenissen: Koninginnedag, Dag van de Arbeid, Dodenherdenking en Bevrijdingsdag, alles in 1966. De belangrijkste, onbeantwoorde vraag tot het laatste beeld is: wat deed Katús in Oost Berlijn? Katús komt vanuit Parijs via Oost Berlijn in Amsterdam terecht en wordt voortdurend achterna gezeten door een man in een lange zwarte jas. Op één moment in de film richt de man zich in een close up tot de camera en vertelt dat hij geen tekst heeft in de film. Deze zelfreflectie op het gedachtegoed van de in Frankrijk ontstane Nouvelle Vague, door onder meer Jean-Luc Godard, François Truffaut en Eric Rohmer uitgevoerde experimenten met nieuwe technieken en een geheel eigen stijl, heeft binnen de door Frans Bromet en Jan de Bont gedraaide beelden een opzienbarend effect. De kijker wordt hiermee ogenschijnlijk uitgenodigd tot het oplossen van de voor de film van belang zijnde hoofdvraag.

Regels
De Franse regisseurs zetten zich af tegen Hollywoodclichés en brachten hun eigen regels: filmen met een handcamera, het spreken van karakters 'in de lens', niet-continu draaien, niet-synchroon geluid en een jazzy soundtrack. Veel van deze regels hanteren Pim de la Parra en Wim Verstappen dan ook in De minder gelukkige terugkeer van Joszef Katús naar het land van Rembrandt. Joszef wordt veelal op de rug gevolgd en vanuit zijn perspectief ontdekt de kijker met hem door wie hij achterna gezeten wordt. De film is buitengewoon effectief in het cameragebruik; veel invloeden van bijvoorbeeld Hitchcock en ook de latere Brian de Palma lijken hier een duidelijke basis te vinden.

Wie bekijkt wie en andersom; dit uitgangspunt bepaalt een groot aantal zogeheten point-of-view shots. De film is niet-continu gemonteerd, zo heeft een herhaling van de openingsscène in de laatste scène een andere betekenis wanneer je als kijker meer informatie hebt over de achtergrond van Joszef Katús. Ook voegt het scenario belangrijke gebeurtenissen uit 1966 samen, waaronder demonstraties van provo's op het Spui in Amsterdam. De provo-beweging stond geweldloos anarchisme voor en werd vooral zichtbaar door het provoceren van gevestigde autoriteiten. Ook koninginnedag op 30 april en de dodenherdenking op 4 mei maken deel uit van de zoektocht van Katús naar zijn bestaan.Getroebleerd door pijn in zijn solar plexus, de zenuwknoop ter hoogte van de navel, 'slentert Katús maar door zonder plannen of doel'. Let ook op mooie rollen van een jonge Nouchka van Brakel en culinair meesterrecensent Johannes van Dam als provo. Pim de la Parra en Wim Verstappen zijn Neerlands finest.

Conclusie
Tegen de achtergrond van de in midden jaren zestig opgerichte provo beweging weten De la Parra en Wim Verstappen een uiterst beklijvende film te maken die respect doet aan het gedachtegoed van de Franse Nouvelle Vague. De minder gelukkige terugkeer van Joszef Katús naar het land van Rembrandt is cultureel erfgoed en het is dan ook terecht dat deze film opgenomen is in het programma-onderdeel Beeldenstorm van het Nederlands Film Festival.