movie scene

2013 is het jaar waarin herdacht wordt, dat de slavernij 150 jaar geleden is afgeschaft. Django Unchained van Quentin Tarantino is de eerste in een reeks van slavernijfilms in dit gedenkjaar.

Natuurlijk zijn er ook eerder al tal van slavernijfilms gemaakt die vooral iets zeggen over de tijd waarin ze zijn ontstaan. Tarantino heeft deze films nogal eens gekarakteriseerd als 'rootbullshit'. Zijn eigen film over het slavernijverleden is net als Inglourious Bastards vooral een wraakfantasie, dit keer in het jasje van een spagettiwestern. Dat hij een koket en provocerend spel kan spelen met al het geweld uit de B-film, wisten we al uit zijn vorige films, maar in Django Unchained spuit het bloed letterlijk alle kanten op. Tarantino geeft de slachtoffers van de slavernij alle gelegenheid er eens lekker op los te rammen in orgastische geweldsexplosies. Het onderscheid daarbij tussen dit moreel legitieme geweld van ex-slaaf Django (Jamie Foxx) en de verwerpelijke gewelddadige onderdrukking van de diabolische plantagehouder Calvin Candy (Leonardo di Caprio) is niet altijd even duidelijk, wat - evenals het veelvuldig (110 keer) gebruik van het N(igger)-woord - heeft geleid tot protesten van verschillende burgerrechtbewegingen, alsook van Spike Lee. De laatste zei: "American slaverny was not a Sergio Leone spagettiwestern. It was a Holocaust."

De premiere van Django Unchained was al uitgesteld in verband met het bloedbad in Newton, en Tarantino had op basis van screentests al bepaalde scenes aangepast of verwijderd. Maar de commotie is gebleven, zeker ook toen filmstudio Weinstein de Django Unchained Action Figures op de markt bracht. Daarmee kun je alles doen wat Tarentino de personages laat doen en meer. Slavin Broomhilda in een hot box stoppen bijvoorbeeld. Django en huisslaaf Stephen als Mandingo''s laten vechten. Castreren, verkrachten, door honden laten verscheuren. Wat al niet. De producent schrok van de kritiek en haalde de poppen uit de handel, waardoor ze alleen maar meer waard zijn geworden. Het past allemaal in het concept van new violence maar het nieuwe is er na acht films van Tarantino wel een beetje van af.



Het meest interessant is eigenlijk de figuur van 'housenigger' Stephen, prachtig gespeeld door Samuel L. Jackson die in een interview zijn ondervrager uitdaagde tot het werkelijk uitspreken van het N-word (wat bedoel je met het N-word: nothing, nobody or what?). Kruipend voor zijn meester verlinkt deze Stephen andere slaven en loerend en flemend is hij de rechterhand van zijn plantagehouder, een rol die Tarentino gemodelleerd heeft naar de huisslaaf uit de negentiende eeuwse slavernijbestseller De negerhut van oom Tom. Alles bij elkaar levert Tarantino veel entertainment pulp maar wat hij nou wil zeggen over de slavernijperiode is me een beetje ontgaan.

Django Unchained is er karig vanaf gekomen bij de bekendmaking van de Oscarnominaties, terwijl biopic Lincoln van Steven Spielberg met twaalf nominaties de grote favoriet is. Lincoln, de zestiende president van de VS, verklaarde in 1862, midden in de Amerikaanse Burgeroorlog, de Amerikaanse slaven met zijn proclamatie 'voor altijd vrij'. De film laat zien hoe hij vocht met de leden van zijn kabinet en wat hij deed om een tweederde meerderheid te verwerven om de wet te kunnen veranderen. Ook deze slavernijfilm heeft in de VS al de nodige kritiek gehad. Spielberg zou de afschaffing gesimplificeerd hebben tot een 'heroisch blanke mannenverhaal', dat weinig oog heeft voor de bijdrage van de (ex)slaven zelf.

In Nederland gaan ook twee slavernijfilms verschijnen. Jean van de Velde begint in maart aan de opnamen van Hoe duur was de suiker? naar het gelijknamige boek uit 1987 van de Surinaamse schrijfster Cynthia McLeod, dat handelt over twee zusjes op de suikerrietplantage in Suriname omstreeks 1850. Van de Velde heeft al laten weten, dat we er niet bang voor hoeven te zijn, dat hij en Tarantino elkaar in de weg zitten. Volgens hem hoef je geen zweep te laten knallen om te tonen hoe vernederend de omgang met slaven was. Hij wil met zijn film ook een discussie op gang brengen over moderne slavernij die aan veel consumentenproducten ten grondslag ligt. En Jeroen Leinders is bezig met de internationale co-productie Tula, The Revolt over een slavenopstand in 1795 op Curacao, waarin Jeroen Krabbé en de in december overleden Jeroen Willems een rol spelen. Benieuwd welk beeld van de slavernij deze films oproepen.