movie scene

Een kijkje in de cinema van 's werelds grootste onbekendste cineast, die op het IFFR goed vertegenwoordigd is met 12 uur epische cinema.

Introductie
In het afgelopen jaar maakte de Filippijnse regisseur Lav Diaz maar liefst vier speelfilms. Dat zelfs Woody Allen niet aan die productiviteit zal komen in een jaar moge duidelijk zijn, al helemaal als je de lengtes van die vier films hoort; 90 minuten, 180 minuten, 300 minuten en 355 minuten. De twee langste films draaien dit jaar op het IFFR, waarmee Lav Diaz in totaal op ruim honderd uur speeltijd op het IFFR is gekomen. Een ongelofelijke productiviteit die mede te danken is aan de komst van digitale cinema die het medium revolutionair goedkoop heeft gemaakt. Daarnaast is er uiteraard ook nog de enorme werklust van de eigenzinnige Filippijn.

Al jarenlang timmert Lav Diaz aan de weg om 's werelds grootste cineast te worden. De compromisloze wijze van films maken, heeft hem er echter niet populairder op gemaakt bij distributeurs. Alleen festivals willen zijn epossen programmeren, omdat de distributeurs het niet aandurven zijn zes uur durende films te programmeren, nog los van hoe bijzonder of geniaal de films ook mogen zijn. Gelukkig breekt onder andere het IFFR door die distributiecensuur heen en is er nu eindelijk weer eens de mogelijkheid om één van Lav Diaz’ epossen op het grote scherm te bewonderen.
 
Florentina Hubaldo CTE
De film Florentina Hubaldo CTE draaide Lav Diaz al in 2009, maar hij was niet tevreden met het resultaat in de montage. Daarom besloot hij de film grotendeels opnieuw te draaien. Het is een gegeven wat menig filmmaker’s ergste nachtmerrie zou zijn en ze inspiratieloos voor de taak zou zetten. Lav Diaz toont echter aan dat het opnieuw draaien van je eigen film geen marteling hoeft te zijn.


 
De titel van de film slaat op de naam van één van de personages van de film; een vrouw met een vorm van geheugenverlies, genaamd CTE. Dit is een afwijking die ook veel boxers en voetballers ondervinden door schade aan het brein. De vrouw komt in de prostitutie terecht en het enige wat resteert in haar geheugen is een handvol jeugdherinneringen, dromen en een tekst die ze als kind leerde van haar moeder. Ook is er nog een verhaallijn van twee jongens die terug keren naar het platteland op zoek naar een schat op het land van de familie van één van hen.
 
Op briljante wijze combineert Diaz de jeugdherinneringen van het meisje over reuzen, dromen in de nacht en haar talloze ontsnappingspogingen van haar gruwelijke vader die haar martelt en prostitueert. Bovendien gebruikt Diaz hierbij subjectief camerawerk en maakt hij bijzonder creatief gebruik van de geluidstrack met off-screen geluid en compleet stille scenes, die hierdoor nog dromeriger aanvoelen en een mystiek element aan de film geven. Het gevolg is dat de kijker net zo min de realiteit kan onderscheiden als het meisje, tot pas veel later in de film.
 
Century of Birthing
Ook Century of Birthing, Lav Diaz’s andere epos van zes uur, bevat de nodige sociale problemen in de Filippijnen, maar anders dan in Florentina Hubaldo bevinden ze zich hier meer op de achtergrond. De focus van Century of Birthing ligt meer op de filmkunst zelf en de kunstenaar. In drie verhaallijnen legt Diaz verbanden tussen filmkunst en de beleving van religie en stelt hij vragen over het punt waar de filmkunst zich nu bevindt. Het resultaat is een soort 8 1/2 (Fellini) meets Himala (Ishmael Bernal’s Filipijnse klassieker uit 1983), maar dan op Diaz’s kenmerkende epische schaal.



De film begint met een religieuze sekte die in een veld een religieus lied zingen en steeds extremer in hun beleving raken. De groep bestaat voornamelijk uit vrouwen die ook wel de maagden worden genoemd. Als één van de meest fanatieke maagden van haar geloof afraakt, ontstaat er een crisis binnen de sekte.
Parallel aan dat verhaal is er een deel met een filmmaker die zich tijdens de montage van de film in een crisis bevindt. Hij voelt dat de film nog niet is zoals hij wil maar de festivaldeadlines naderen en festivalprogrammeurs worden ongeduldig, een gegeven waar de IFFR programmeurs zich ook ongetwijfeld aangesproken door voelden gezien de vele uren Lav Diaz die ze al programmeerden. Dan is er ook nog een derde verhaallijn van een non en een gevangene, wat in feite letterlijk de film is die de filmmaker aan het monteren is.
 
Net als in Florentina Hubaldo maakt Diaz gebruik van een aantal van zijn bekende stijlkenmerken, zoals zijn creatieve gebruik van geluid. Zo manipuleert Diaz in een scène tussen interviewer en filmmaker expres het geluid, om zijn ongenoegen met de uitspraken van de filmmaker te uiten. Ook zijn er weer de stille, dromerige scenes waarin karakters naar de camera toe lopen, de lange camerashots, die volgens Diaz zelf te maken hebben met het Filippijns concept van tijd dat heel anders is dan het westerse en de scheef op de horizon staande long-shots die allemaal hun eigen functies hebben. Ook met Century of Birthing was Lav Diaz blijkbaar in eerste instantie niet tevreden, want zelfs na de festivals van Venetië en Toronto maakte Diaz nog een nieuwe montage, die twee uur langer duurt dan de versies die daar vertoond werden.
 
Sociaal drama en de toekomst van de cinema
In beide films weet Lav Diaz links te leggen tussen de uiteenlopende verhalen in de films. Zo hebben de religieuze leider en filmmaker in Century of Birthing beiden de druk om te presteren in hun rol en hebben ze een enorme devotie voor hun ‘’geloof’’. Ook hebben beide mannen extreme volgelingen, op het ongezonde af.  In Florentina Hubaldo CTE ligt de verbinding meer met de problemen in de samenleving. Armoede die lijdt tot het prostitueren door ouders van hun kinderen, hoog opgeleiden die terug naar het platteland gaan omdat er geen werk is; het zijn allemaal problemen die eigenlijk in alle films van Diaz terug komen. Met al deze problemen kun je volgens Diaz zelfs niet eens van een natie spreken, daarvoor geeft de regering te weinig om de bevolking.
 
Verder zit er ook de nodige symboliek in beide films, die vaak gebruikt wordt om filosofische vraagstukken te behandelen. In Century of Birthing komen deze duidelijk voort uit de vragen die de filmmaker zelf gesteld worden in het interview: Wat is cinema? En wat is de rol van de kunstenaar? Op deze wijze wordt ook de kijker gedwongen te reflecteren op deze vragen. De geboorte uit de titel van de film gaat ongetwijfeld over de zwangere maagd, die mogelijk weer symbool staat voor de geboorte van een nieuwe cinema. Wat dat betreft gaat de film door op vraagstukken die Lee Chang-Dong vorig jaar op het IFFR ook al stelde met zijn briljante Poetry, waar hij de uitgestorven dichtkunst slechts als een metafoor voor de filmkunst gebruikte. Wat dat betreft borduurt Diaz hier nog verder op door en stelt dat het tijd is voor een nieuwe cinema, helemaal met de komst van digitale cinema, waar hij enthousiast gebruik van maakt.

In Florentina Hubaldo CTE stelt Diaz de vraag waarom er mensen als Florentina Hubaldo bestaan in de wereld. De maker heeft hier zelf geen antwoord op, maar toont slechts wat er met deze mensen gebeurt in zijn land. De vragen worden in deze film letterlijk gesteld door een personage die vrij direct de kijker aanspreekt door middel van uitgebreide monologen. Het leidt tot een sterke urgentie en toont Lav Diaz’s grote betrokkenheid bij de sociale problemen in zijn land.
 
Bioscopen en distributeurs zouden eens voorbij hun portemonnee moeten kijken en eens werkelijk unieke films als die van Lav Diaz moeten gaan distribueren. Want ook dit is één van de redenen dat filmliefhebbers zijn aangewezen op downloaden, een gegeven dat Diaz overigens zelf ook goedkeurt. ‘’Downloaden is de wraak van het proletariaat’’, luidt het weloverwogen oordeel van de cineast.