movie scene

De schilderijen van Hopper als persoonlijke tableaux vivants voor de Amerikaanse geschiedenis.

De schilderijen van de Amerikaan Edward Hopper hebben inmiddels een iconische status bereikt. De felle kleuren, het gebruik van schaduw, strakke kaders en heldere lijnen maken dat zijn werk zeer herkenbaar is. Samen met het feit dat hij in zijn werk verstilde momenten laat zien van het moderne Amerika tussen de jaren '30 en '50 van de vorige eeuw, maakt dat zijn werk ook zeer geliefd is bij filmregisseurs als Hitchcock, Scorsese en Jarmusch. Niet toevallig haalde Hopper voor zijn werk ook veel inspiratie uit film. Hij ging vaak naar de bioscoop als hij ideeën wilde opdoen. Niet voor niets lijken veel van zijn schilderijen op filmstills. Zijn beroemdste werk, Nighthawks uit 1942, laat een Amerikaanse diner zien met een handvol mensen aan de bar. Deze setting zien we letterlijk terug in Pennies from Heaven (1981) van Herbert Ross. Maar ook in films als The End of Violence (1997) en Glengarry Glen Ross (1992) komen we deze diner weer tegen. Zo zijn er talloze voorbeelden van wederzijdse beïnvloeding te vinden.



Vormexperiment
De Oostenrijkse regisseur Gustav Deutsch is met Shirley - Visions of Reality verder gegaan dan alleen maar het gebruik maken van elementen van Hoppers werk. Hij maakte eerder experimentele documentaires als Welt Spiegel Kino (2005) en FILM IST: A Girl & A Gun (2009). Shirley is Deutsch's eerste speelfilm, maar net als zijn voorgaan de werk is vorm van groot belang. Wat hij heeft gedaan is 13 schilderijen van Edward Hopper perfect nabootsen en vervolgens aan elkaar te verbinden met een eigen verhaal. Het is een vormexperiment dat verrassend goed uitpakt en een nieuwe dimensie geeft aan het werk van Hopper. Nighthawks, zijn meest bekende werk, zit er alleen niet bij. Niet per se verkeerd, want hierdoor kunnen andere werken ook eens in de schijnwerpers staan.

Voice-over
De 13 werken zijn door Deutsch zeer nauwkeurig nabootst. Alles klopt aan het beeld dat we op het witte doek zien: de felle kleuren, de gladgestreken matheid van muren en meubels, de strakke lijnen en de verstilde kadrering. Als rode draad om de verschillende scènes aan elkaar te verbinden, kiest Deutsch ervoor om Shirley, een geëngageerde actrice, als terugkerend personage te laten zien. Via haar voice-over horen we haar gedachtes over het leven, de politiek en de kunsten. Tussen de 13 delen door horen we een radiostem die het nieuws voorleest. Zo worden we meegenomen in de Amerikaanse geschiedenis van de twintigste eeuw, van de crisis in de jaren dertig via de heksenjacht door McCarthy in de jaren '50 tot de mars op Washington in 1963. De tableaux vivants die hierop volgen, laten subtiel deze onderwerpen zien, zonder een platte illustratie van de nieuwsfeiten te worden. De film krijgt zo een poëtisch en essayistisch karakter.



Soundscape
Shirley heeft geen dialogen, het enige dat we horen is een innerlijke stem. Daarnaast is de soundscape zeer doordacht: we horen naast de stilte gestileerde geluiden van geroezemoes, straatgeluiden of het zoemen van tl-buizen. Het nadeel is wel van de vorm soms zo rigide is, dat het afstand schept. Sommige scènes blijven daardoor steken in de vorm, terwijl andere momenten wel ontroeren of iets los weten te maken. Dat wordt ruimschoots goed gemaakt door de mooie teksten die we horen, met als terugkerende thema's het kijken, de verbeelding en het spelen van iemand anders. Het aannemen van een andere rol past perfect bij de schilderijen van Hopper, wat ervoor zorgt dat vorm en inhoud bij Shirley mooi samenkomen.

Conclusie
Met Shirley - Visions of Reality heeft Gustav Deutsch een uitgesproken vormexperiment gemaakt met het letterlijk vertalen van Hoppers werk naar het witte doek. Maar door de prachtige teksten over politiek, kunst en het leven en een krachtige soundscape gecombineerd met verstilde poëtische beelden maakt de film indruk en blijft boeiend om naar te kijken. Hiermee is het een ode aan de verbeelding geworden, met mooie bespiegelingen over theater, film en acteren. En de schilderijen? Die wil je na afloop meteen weer bekijken.