movie scene

Tijdloos in zijn tragische symboliek. Chaplin's komische aanklacht staat ook vandaag nog dicht bij de realiteit.
 
Chaplin. De acteur, de componist, de ster, het genie, de beschuldigde en de zondaar. Als de grote Dictator, Calvero of de pierrot met bolhoed en snor; zijn bijdrage aan de filmwereld was en is één van de grootste ooit. Al luidde de opkomst van de geluidsfilm tevens het einde van zijn carrière in (of waren het de talloze politieke beschuldigingen die zijn creatieve geest kreupelden), zijn werk blijft van onmiskenbare waarde. Zo moet Filmmuseum EYE ook hebben gedacht toen ze besloten één van Chaplin’s bekendste werken opnieuw uit te brengen, digitaal gerestaureerd en wel. Hoewel de komische aanklacht tegen een kapitalistische samenleving zijn essentie nooit verloor, mogen we ons toch wel afvragen of in een tijd van tempo en geluid Modern Times nog steeds genoeg overtuigingskracht bezit.
 


Naïef optimisme
Opdravend als the Tramp, wellicht zijn bekendste typetje, had hij een humoristisch verhaal voor ogen waarin een fabrieksarbeider na zijn ontslag er het beste van probeert te maken. Een verhaal waarin men door middel van grappen kon zien hoe de vervreemding binnen een kapitalistische samenleving ons uit elkaar drijft, maar soms ook dichter tot elkaar brengt. In het geval van the Tramp vindt hij genegenheid en steun bij een dakloos meisje die op haar eigen manier vecht voor een bestaan. Het werken aan de lopende fabrieksband drijft hem tot het uiterste wat hem uiteindelijk op een gevangenisstraf komt te staan. Na een vervroegde vrijlating ontmoet hij de beeldschone zwerfster die zojuist haar vader heeft verloren. De koude wereld van beton en staal is bikkelhard maar de twee houden vast aan elkaar en de kinderlijke hoop dat ze er ooit wel zullen komen. Dit naïef optimisme blijft de hele film door hun houvast waardoor er geen werkelijke karakterontwikkeling plaatsvindt en na de zoveelste oenige blik van Chaplin in de camera geloof je het wel. Toch vergeef je Chaplin de zwart-witte karikaturen direct, al is het maar door de constant veranderende omgeving. De verschillende speelruimtes geven nieuwe personages en nieuwe gebeurtenissen de kans om diversiteit in het geheel te brengen.
 


Tijdloos
Terwijl de hedendaagse hyperactieve Hollywoodfilms ons allemaal in een epileptische shock kunnen brengen, straalt Modern Times rust en consistentie uit. De stilstaande camera lijkt een techniek uit een saai en duf verleden, maar de dynamiek op het scherm maakt het tot een levendig geheel. Zelden heb ik zo kalm en ontspannen een film gekeken; de luchtige en vrolijke muziek is een verrassende verademing en het ontbreken van gesproken tekst is nergens een gemis. Er mag zelfs gesteld worden dat de klassieke klanken een gracieuze laag toevoegen aan het verhaal. Bijna tachtig jaar na de officiële release van Modern Times weet Chaplin’s slapstick een hele zaal nog aan het lachen te maken, iets wat als een stukje tijdloze genialiteit bestempeld mag worden.
 
Conclusie
Modern Times is een stukje cultureel erfgoed, een staaltje filmmaken van ongekende finesse dat binnen het genre en daarbuiten met kop en schouders boven de middenmoot uitsteekt. Chaplin’s prent werd - geheel onbedoeld - het boegbeeld van een schreeuwend protest tegen de industriële samenleving. De symboliek straalt er vanaf en de tragische realiteit in het openingsshot is nog steeds zeer overtuigend. De digitale restauratie maakt dat de film er gelikt uitziet, met scherp beeld en een goed in het gehoor liggende soundtrack wat bijdraagt aan het comfortabel wegkijken van een klassieker. Toegegeven, het is geen popcornvermaak, maar mocht je in de buurt zijn van één van de filmtheaters die hem de komende tijd programmeert, laat de kans dan niet schieten om te zien hoe Chaplin een prachtige, tijdloze en toch treurige beeltenis wist te schetsen van onze werkelijkheid.

Modern Times draait vanaf 19 december in Den Haag, Eindhoven, Haarlem en Hoorn en vanaf maart 2014 ook in EYE.