movie scene

Nazi-Duitsland is verslagen. Berlijn wordt overgenomen door een leger van wraakzuchtige en zeer trotse Sovjets. De Russen hebben de stad veroverd en eisen hun beloning op, te weten de vrouwen in Berlijn.

In de verwoeste stad schrijft een Berlijnse vrouw, Anonyma, haar ervaringen op. Zij was voor de oorlog journaliste en fotografe en neemt zich voor, alle verschrikkingen die zij ziet en meemaakt te onthouden om het later door te kunnen vertellen. De Duitstalige film is gebaseerd op dagboekfragmenten van deze vrouw.

In 1959 werd het boek gepubliceerd, tot grote verontwaardiging van de Duitse bevolking. Haar verhalen over de ontelbare verkrachtingen die in Berlijn hebben plaatsgevonden door de Bolsjewieken zijn taboedoorbrekend; hiervoor was de tijd nog lang niet rijp. Op haar manier van schrijven, kil, gevoelloos en laconiek werd met woede gereageerd. Anonyma (Nina Hoss), in de war door de reacties, liet haar boek terughalen uit de verkoop en de geschiedenis van de vrouwen werd opnieuw jarenlang verzwegen.
Regisseur Max Färberböck, gefascineerd door het dagboek, heeft het op een toegankelijke manier opnieuw tot leven gebracht. Hij vertelt het verhaal vanuit Anonyma, die de hele film door ook anoniem blijft, ondanks haar in 2003 onthulde identiteit.

Wanhoop in Berlijn
In het half verwoeste bouwval waar Anonyma en een aantal andere overlevenden wonen wordt het leven een hel. Russen lopen af en aan naar binnen en pakken wie ze maar te pakken kunnen krijgen. Anonyma is de enige die Russisch spreekt en probeert ze tot rede te brengen en op te komen voor haar vrouwelijke huisgenoten. Het heeft geen zin en al gauw capituleert Anonyma.

Naarmate de film vordert is de oorspronkelijk reactie van de vrouwen in Berlijn na de publicatie van het boek enigszins te begrijpen. Het is pijnlijk om te zien hoe snel de vrouwen wennen aan het geweld. Zij en de vrouwen verzetten zich niet langer. Als er een soldaat binnen komt stampen, kleedt Anonyma zich zwijgend uit, en laat de Rus begaan.
De vrouwen onderling worden cynisch en harder; ze maken grappen over de Russen die hen zojuist hebben verkracht, en zijn ondertussen blij met de paardenworst en chocola die zij voor hen meenemen.
Er worden feestjes georganiseerd, waar de vrouwen en de Russen samen de polka dansen en plezier maken.
Om de Russen niet helemaal als onmensen te bestempelen kiest Färberböck voor het welbekende oorlogscliché;
‘Er zijn geen winnaars en geen verliezers’. Af en toe zien we een dronken Rus geëmotioneerd vertellen over wat de Duitsers hebben aangericht in zijn dorp.
Anonyma luistert niet naar de verhalen over de duizenden vermoorde vrouwen en kinderen in Rusland. Ze gelooft nog steeds heilig in de onfeilbaarheid van de Führer.

Zelfbescherming
Na nog een vernederende verkrachting besluit Anonyma dat het genoeg is geweest. Ze wil zelf gaan bepalen wie haar krijgt en wie niet. Ze gaat op zoek naar een Sovjet met de hoogste rang die er in Berlijn is. De majoor Andrej. Ze vraagt hem op te treden tegen zijn mannen en hen te verbieden om nog langer zo door te gaan. De majoor antwoord: ’wat maken die paar minuten uit?’.
Ze kiest deze man uit om haar te beschermen en gaat een voorzichtige liefdesrelatie met hem aan. ‘ Een wolf, die de andere wolven op afstand houdt’, noemt ze hem. Na de eerste nacht met de majoor schrijft Anonyma in haar dagboek; ‘Ik kan werkelijk niet zeggen dat de majoor mij heeft verkracht.’ Niet de beste basis voor een romance.

Fasciste
Het is moeilijk je in te leven in Anonyma. Ze is een intelligente, moedige vrouw, maar ook een Duitse fasciste. Ze beschermt zichzelf door een vertrouwensband met de Russische majoor aan te gaan. Ze neemt het niet langer op voor de andere vrouwen. Eigenlijk zien we haar vooral vies en verdrietig tussen de puinhopen van Berlijn rondscharrelen. Ze ademt wanhoop uit. Nina Hoss laat in de film weinig andere gezichten zien dan haar starende wanhopige, die in zoveel oorlogsfilms gebruikt wordt.
Het verhaal van Anonyma doet hierdoor afbreuk aan de werkelijke geschiedenis. De schrijfster Anonyma was schaamteloos in haar ontboezemingen, en vertelde in haar dagboek dat zij, ondanks de kou, honger, armoede en verkrachtingen, ‘met elke ademtocht zielsgelukkig was’.
Ook de relatie met de majoor wil in de film niet helemaal van de grond komen. Er zijn weinig dialogen tussen hen, en de gesprekken die ze hebben zijn kort, en gaan over de verschillen tussen de fascistische en communistische waarden.

Färberböck kiest geen kant in de verfilming. Het Rode Leger heeft misdaden begaan, maar Duitsland ook. Duitse vrouwen zijn verkracht, maar miljoenen Russen zijn door nazi’s gedood. Het levert zo een verwarrend geheel op. Misschien is dat wel wat Färberböck duidelijk wil maken. Anonyma’s visie op het gebeurde was immers ook onbegrijpelijk.

Wat Färberböcks gedachte ook is achter de neutrale vertelling; de eerste verfilming van een historische gebeurtenis als deze had ingrijpender en meeslepender gekund. Ondanks dat de film goed in elkaar zit en er goed geacteerd wordt, is het af en toe saai en clichématig. En dat doet de geschiedenis van duizenden verkrachte vrouwen nog geen zestig jaar geleden geen recht.