movie scene

Humphrey Bogart en Ingrid Bergman stralen in gerestaureerde versie van filmklassieker.

"Of all the gin joints in all the towns in all the world, she walks into mine." Het zijn deze woorden die aan een toevallige ontmoeting tussen Rick Blaine (Humphrey Bogart) en Ilsa Lund (Ingrid Bergman) geen ruimte laat, integendeel zelfs, in Casablanca is hun ontmoeting voorbestemd. Rick Blaine runt een goktent in de door de Vichy regering van Frankrijk gecontroleerde Marokkaanse stad Casablanca, voor vluchtingen van het door Nazi Duitsland bezette Europa een vrijhaven, voor Blaine is het een plaats van handel. Wanneer Blaine in het bezit komt van reisdocumenten waarmee vluchtelingen vrij door Nazi Duitsland kunnen reizen, verschijnen verzetsleider Victor Laszlo (Paul Henreid) en zijn vrouw Ilsa Lund op het toneel, in de hoop met diezelfde reisdocumenten, terug te kunnen keren naar de Verenigde Staten. Blaine komt voor een innerlijke strijd te staan; geven of niet geven?

Aantrekkingskracht
Casablanca ging op 26 november 1942 in première, achtenzestig jaar geleden. De film won drie Oscars, voor beste film, beste regisseur, en beste scenario. De film maakte een ster van Humphrey Bogart, die tot Casablanca vooral furore maakte als gangster, in The Maltese Falcon (1941) bijvoorbeeld, onder regie van John Huston. Ook Ingrid Bergman, geboren in Zweden en moeder van Isabella Rossellini, werd een ster, en zou in 1946, naast Cary Grant, schitteren in Alfred Hitchcock's Notorious. In Spellbound (1945), van diezelfde Hitchcock, speelt ze naast Gregory Peck. Bergman is dé Hollywood actrice die, in een door de Amerikaanse filmcriticus Roger Ebert ingesproken commentaar track bij een two disc special edition van de film, geholpen door de cameravoering en het gebruik van licht, in zijn ogen, paradepaardje wordt van filmstudio Warner Brothers. Ebert vertelt dat veel van de gedraaide shots Bergman benaderen vanaf de linkerzijde van haar gelaat, en dat het gebruik van schaduw, waarmee haar voorhoofd kleiner wordt, tezamen met de methode van key lighting, waarbij de lichtval boven de ooglijn zit en de neus geen schaduw geeft op de lippen, ervoor zorgt dat Bergman straalt. Letterlijk. Geholpen door een inventieve cameravoering, ook gebruik te maken van close ups, en het spel met licht en schaduw, dit alles maakt van Ingrid Bergman een interessant studieobject. Let goed op de scène waarin Bergman Bogart in zijn onderkomen opwacht. De aanwezige dialoog en het spel met licht, waarbinnen, als gevolg van key lighting, de ogen van Bergman glinsteren. Het is een magistraal stukje filmgeschiedenis, de wederzijdse aantrekkingskracht tussen de acteurs spat van het scherm. Het is niet onbegrijpelijk dat de toenmalige vrouw van Bogart, Mayo Methot, het tweetal beschuldigde van intimiteit buiten het draaien. Welke man smelt nu niet bij de schoonheid van Ingrid Bergman?

Hongaar
Ook in zijn regie is de uit Hongarije naar de Verenigde Staten gevluchte Michael Curtiz magistraal. Curtiz, die meer dan veertig filmproducties heeft geregisseerd voor Warner Brothers, zorgt voor een klassieke benadering van de voor de film gekozen stijl; veel klassieke shot/tegen shots en geen onnodige cuts in handelingen; zo is de introductie van Ingrid Bergman, na ruim vierentwintig minuten in de film, gedraaid in een totaal shot, en dit shot blijft ook staan. Wellicht is het een voor die tijd gebruikelijk ritme, maar juist omdat deze stijl zo tijdloos voelt, is het bijzonder. Als doorgewinterde kijker zou je, ondergetekende in ieder geval, alternatieven kunnen vinden voor de introductie van een personage. Curtiz laat het gebeuren, zonder gekunstelde kadreringen, zoom ins, of gebruik te maken van point of view shots, shots die datgene wat het hoofd personage ziet, laten zien. De rust van zijn lens bepaalt het ritme van de film. Ook in het gebruik van inserts, zogenoemde shots die de nadruk leggen op bijvoorbeeld objecten, is Curtiz een meester; let vooral op de scène waarin Bogart het reisdocument onder de rug van de piano verstopt, het is een klassieke manier om je verhaal te vertellen. Vanuit een totaal shot van de goktent, mensen die aan tafels zitten, Sam (Dooley Wilson) die de piano bespeelt, loopt Bogart naar de piano, ogenschijnlijk met de bedoeling iets te verstoppen. Juist de actie zelf, het verstoppen van het object, wordt als insert gebruikt. Het is een stijl die zo simpel oogt dat het niet opvalt.

Hiernaast staat het verhaal natuurlijk in dienst van de verhouding tussen Bergman en Bogart, waarbij het plot van de reisdocumenten puur als vulling van de taart dient. Ook is er een aantal vragen dat onbeantwoord blijft: waarom is Rick Blaine in Casablanca? Wat heeft hij tijdens de oorlog gedaan? Waarom kan en wilt hij niet terug naar de Verenigde Staten? Het zijn maar een paar vraagstukken die er eigenlijk niet toe doen, de tragische liefde tussen twee grootmeesters uit de Klassieke Hollywood fabriek staat hier centraal. Warner Brothers maakt van Casablanca een stuk werelderfgoed, waarmee het laat zien dat een goede film louter bestaat uit goede scènes. En zoals Roger Ebert het in zijn commentaar voor de dvd treffend verwoordde, maakt het niet uit dat je bepaalde aspecten uit het privéleven van Rick Blaine niet te weten komt, of dat de special effects niet geweldig zijn, of dat Nazi's, verzetsleiders, en de leden van de Vichy regering zo makkelijk samen door één deur kunnen. Het gaat uiteindelijk om de ultieme filmbeleving, waarbinnen je identificeert, empathiseert, juicht, huilt, schreeuwt, lacht, valt, staat, en vooral geniet van de twee hoofdpersonages. Jammerlijk is het op geld beluste Hollywood heden ten dage nog maar nauwelijks in staat die magie van weleer op het witte doek te vangen, denk hierbij aan het onlangs verschenen bagger product Repo Men, of de zoveelste Saw 'ik-hak-je-arm-eraf-maar-ik-weet-niet-waarom'-franchise. Als Casablanca het schoolvoorbeeld is van een dramatische film, dan missen de makers van Repo Men een film in hun collectie, en is het, achtenzestig jaar na de première, tijd voor een roulatie in het Filmmuseum. Liefhebbers van Ingrid Bergman kunnen in het Ingrid Bergman Zomerprogramma, georganiseerd door het Eye Film Instituut Nederland, dat van 1 juli t/m 1 juli plaats heeft, hun hart uitluchten. Meer info via www.filmmuseum.nl

Conclusie
De geboorte van twee Hollywood sterren, Humphrey Bogart en Ingrid Bergman, in een klassieke film, winnaar van drie Oscars, markeert een stuk filmgeschiedenis. De wijze waarop in de cameravoering, en in het gebruik van schaduw, het gezicht van Bergman wordt gepresenteerd, is een studie waard. Ook is het tijdloze bestaan van de film, tezamen met de voor de film klassieke benadering van de stijl, merkwaardig en bijzonder te noemen. Enkele voor de plot van belang zijnde vraagstukken die in de film onbeantwoord blijven, doen de hoofdplot geen schade; de verhouding tussen Bogart en Bergman is dan ook de voornaamste verhaallijn, zo niet de belangrijkste. Casablanca is, achtenzestig jaar na de première, nog steeds een ultieme filmbeleving.

Te koop vanaf 24 juni 2010.