movie scene

Steam of Life is een documentaire over stoere Finse mannen die in de sauna transformeren tot softe wezens en met elkaar praten over alle zware obstakels die het leven op hun pad heeft geworpen.

Nu het zomervakantie is en de zon het geregeld laat afweten, zoek ik de warmte op in de sauna van het buurtzwembad. Wat me direct opviel is dat de aanwezigen er een gewoonte van maken om te zuchten en te kreunen alsof een kwartiertje zweten het zwaarste is dat ze ooit hebben moeten ondergaan. Steam of Life geeft een verklaring voor deze stille klaagzang, aangezien men in Finland de sauna gebruikt als een soort kerkelijke biecht. Zodra de handdoeken afglijden, geven de Finse mannen (en vrouwen) zich letterlijk en figuurlijk bloot. Dikke mannen, dunne mannen, oude mannen, jonge mannen, ontspoorde mannen, rijke mannen en arme mannen, allemaal vertellen ze de tragische verhalen uit hun leven, hierbij vaak aangespoord door een fles drank. Steam of Life is een fragmentarische documentaire die de mannelijke Finse saunawereld voor iedereen toegankelijk maakt.

De Finse man
Het idee voor deze documentaire kwam als vanzelfsprekend voort uit een bezoek aan de sauna. Regisseurs Joonas Berghäll en Mika Hotakainen constateerden dat de stoere Finse man zich emotioneel en spiritueel openstelt zodra hij de sauna binnenstapt, ze reinigen niet alleen hun lichaam maar ook hun ziel. Het valt direct op dat de documentaire zich focust op de Finse man, de film eindigt dan ook met de zin: ‘deze film is opgedragen aan de Finse man.’ De regisseurs hebben hier specifiek voor gekozen omdat de Finse mannen over het algemeen te boek staan als zwijgzaam en kil. Juist daarom is het mooi om te zien hoe zij in de sauna langzaam ontdooien. Steam of Life is niet de eerste documentaire die Berghäll en Hotakainen samen regisseerden, eerder maakten zij de korte documentaires: Loose Wires, Visitor en Freedom to Serve.

Even stoom afblazen
Na het zien van Steam of Life wordt direct duidelijk waar de uitdrukking ‘even stoom afblazen’ vandaan komt. De saunacultuur van Finland wordt met deze documentaire zeer inzichtelijk gemaakt. Terwijl in Nederland een saunabezoek geen dagelijks ritueel is, is dat in Finland wel het geval. Iedereen gaat naar de sauna, en als er zich geen sauna in je directe omgeving bevindt, dan bouw je er gewoon zelf één. Te midden van het kalme Finse landschap verrijzen op de meest vreemde plaatsen sauna’s die in sommige gevallen uitzonderlijke gedaantes aannemen: een autosauna, een sauna in een caravan, een sauna in een telefooncel en een sauna in een landbouwmachine. Zelfs de meeste bedrijven hebben een sauna voor hun personeel, een gezondere uitvoering van de Nederlandse rookruimte. Net zo uitzonderlijke als sommige sauna’s zijn hun bezoekers. Alhoewel de gefilmde mannen stuk voor stuk boeiend zijn om naar te kijken en te luisteren, krijg ik het idee dat er voor deze documentaire geen ‘normale’ Fin te vinden was. De regisseurs hebben hun best gedaan om hun figuranten uit de onderste laag van de samenleving te plukken, er zijn misschien een paar mannen die hun verhaal poëtisch en weldenkend uit de doeken doen, maar over het algemeen blijft het een freakshow. Daarbij is het erg jammer dat alle verhalen ontzettend ingestudeerd overkomen. Dat kan misschien niet anders, maar het doet af aan de spontaniteit van de film.

Naaktheid
Anderhalf uur gejammer van de Finse man aanhoren kan een eindeloos slaapverwekkend tijdverdrijf zijn. Gelukkig hebben de regisseurs daar iets op gevonden: naaktheid. Het klinkt een tikkeltje voyeuristisch maar de aanblik van bierbuiken en verschrompelde piemels heeft wel iets fascinerends. De lichamen die plaatsnemen in beeld zijn negen van de tien keer onomstoten onaantrekkelijk en dat fascineert, omdat er doorgaans door de media perfecte lichamen aan ons netvlies worden opgedrongen. Juist door die helaas onaantrekkelijke realiteit raak je benieuwd naar de verhalen van die lichamen. Niet alleen de mannen zijn naakt, ook Finland is te zien in volle glorie. Het doodse landschap wordt afgewisseld met de weelde van de bossen, de razernij van de rivieren en de dampende steden. Het visitekaartje voor het land is met mooiere letters gedrukt dan die van de mensen die er in wonen.

Conclusie
Ik ben nog nooit in Finland geweest, dus ik heb geen idee of deze documentaire een realistische impressie geeft van de doorsnee Finse man, maar als ik een Finse man zou zijn dan zou ik me hier verre van distantiëren. Alhoewel de film een aandoenlijk beeld geeft van de verschillende Finse figuranten en hun levensverhalen, komen deze verhalen te geforceerd over om echt met de personen mee te kunnen wenen. Gelukkig kunnen de opnamen van de prachtige natuur en de lelijke lichamen voorkomen dat deze documentaire in saaiheid verzwelgt. Nee, de Finse man alleen slaagt er niet in om de kijker diep in het hart te raken. Enkel de zeer tere zielen onder ons zullen een traantje wegpikken wanneer de mannen aan het einde van de film gezamenlijk de Picador Marsh zingen.