movie scene

De nieuwste tentoonstelling van Eye heeft ditmaal niet een buitenlandse cineast centraal staan, maart is geheel gewijd aan documentairemaker en fotograaf Johan van der Keuken.

Vorig jaar april opende Eye voor het eerst de deuren voor het publiek. Critici hielden vol dat het ze niet zou lukken de filmliefhebbers in Amsterdam-Noord te krijgen. Toch heeft Eye al 350.000 bezoekers gehaald en daarmee de beoogde 200.000 ruim gepasseerd. Heeft deze massa aan bezoekers echter niet de kwaliteit van de programmering aangetast? Wat gebeurde er bijvoorbeeld met de uitgebreide retrospectieven die het oude filmmuseum aan het Vondelpark veelvuldig programmeerde? In het begin was duidelijk dat de beoogde bezoekersaantallen gehaald moesten worden met een Scorcese retrospectief. Ook de grote Kubrick tentoonstelling garandeerde Eye veel bezoekers. De tentoonstelling die vandaag van start is gegaan, is echter van heel andere orde. Voor de tweede grote tentoonstelling kozen de programmeurs van Eye voor een Nederlander. De keuze viel daarbij op documentairemaker Johan van der Keuken. Maar waarom eigenlijk?



Fotograaf
Johan van der Keuken is een Nederlands filmmaker met een blik naar buiten, een beetje zoals Eye zich graag profileert, beargumenteert director of exhibitions Jaap Guldemond. Zelfs op dit moment kent de jongere generatie hem nog in filmkringen in landen als Frankrijk, waar zijn werk altijd goed ontvangen is. Door Johan van der Keuken weer eens in de schijnwerpers te zetten, komt er vanuit het buitenland wellicht ook weer interesse in zijn rijke oeuvre. Van der Keuken begon ooit als fotograaf met zijn eerste publicatie Wij Zijn 17. Hij was toen zelf ook nog maar zeventien jaar oud maar al volop bezig met het medium. Zijn fotografie is net als al zijn films de wereld al over geweest en recent nog dichter bij huis met een tentoonstelling in het Amsterdam fotomuseum. De fotografie vormde in zijn vroege films de basis van zijn stijl, maar al snel werd een ander element belangrijk. 



Filmstijl
Tajiri (1962) lijkt een documentair portret van de gelijknamige Cobra kunstenaar zoals deze destijds regelmatig gemaakt werden; interviews, beelden van het werk van de kunstenaars en veel foto's met een voice-over die alles met elkaar verbindt. De laatste drie minuten van de film zijn compleet anders dan al zijn werk tot dan. In deze drie minuten zijn er plotseling een snelle reeks verwoestende beelden opeenvolgend te zijn. In slechts drie minuten toont van der Keuken wat voor hem de essentie van Tajiri's werk is. Deze vorm van montage, met snelle wisselingen van plaats en tijd zou karakteristiek worden voor zijn werk. Het was een vernieuwende filmstijl die tegen de trend van de "objectieve" documentaire cinema uit die tijd in ging.



Montages
In de tentoonstelling is op bijzondere wijze het creatieve proces te zien achter het maken van die montages. Zo zien we bijvoorbeeld drie schermen met beelden van zijn film De Nieuwe IJstijd waarin alle drie de locaties naast elkaar te zien zijn. In de film zijn deze scènes door elkaar heen gemonteerd, maar in de tentoonstelling zijn ze expres naast elkaar gezet, zodat van der Keuken's werkproces duidelijk zichtbaar is. Waar zijn fotografie in eerste instantie zijn films beïnvloedde, raakte op soortgelijke wijze zijn fotografie beïnvloed door zijn films. Ook zijn foto's ging hij monteren door een zelfde plaats veelvuldig te fotograferen en de beelden naast elkaar te plakken. Van deze fotomontages zijn er ook een aantal te zien op de tentoonstelling. 



Retrospectief
Naast de tentoonstelling is er nog een selectie van films te zien in nieuwe, gerestaureerde kopieën door Eye zelf. Hoogtepunten hieruit zijn Bewogen Koper, Amsterdam Global Village, De Weg naar het Zuiden, Het Oog Boven de Put & De Grote Vakantie. Zijn korte films zijn in de tentoonstelling ook te zien. Verder zijn er nog diverse evenementen rondom de tentoonstelling, varierend van interviews met van der Keuken's weduwe en geluidsvrouw Noshka van der Lely tot zelfs een fietsroute die langs de filmlocaties uit zijn films gaat. Met de feestelijke première gisteren van een nieuwe kopie van Bewogen Koper, toepasselijk ingeleid door een brassband, is het Van der Keuken filmprogramma officieel begonnen. Het retrospectief is samen met de tentoonstelling nog tot en met 9 juni te zien.