movie scene

Uit de stroom aan films over de Tweede Wereldoorlog lijkt het haast onmogelijk een top 10 samen te stellen. Toch doen we een dappere poging.

Talloze films verschenen er over de Tweede Wereldoorlog. Deze historische gebeurtenis lijkt vanuit cinematografisch perspectief onuitputbaar. De oorlog en de bijbehorende uitwassen werden ook door Nederlandse filmmakers in beeld gebracht. Soldaat Van Oranje en Oorlogswinter zijn daar treffende voorbeelden van. Met alle slagen om de arm is dit onze top 10 WO2-films.
 
10 - Das Boot (1981) 
Regisseur Wolfgang Petersen wist met Das Boot precies de claustrofobie van een onderzeeër vast te leggen. In deze film volgt Petersen een groep soldaten die zich gezamenlijk moeten redden in de krochten van de Atlantische oceaan. We zien hoe de karakters zich vervelen, hoe ze omgaan met stress en hoe stilte enorm belangrijk kan zijn in een U-boot. Ook is het interessant hoeveel betekenissen er te ontlenen zijn aan deze film. Met acteurs als Jürgen Prochnow en Herbert Grönemeyer bracht Petersen een dubbelzinnige boodschap naar het publiek.


 
9 - Roma, Città Aperta (1945) 
De prachtige zwart-witte beeltenissen van Rome blijven op je netvlies hangen. Cineast Roberto Rosselini’s film ging al vrij vlug na het einde van de Tweede Wereldoorlog in première. Hij maakte een trilogie van de oorlog, waar Rome, Open City de eerste van was. Als onderdeel van de Italiaanse groep neorealisten maakte hij vernuftig gebruik van het kapotgeschoten Rome. De stad diende als een uitstekende achtergrond voor zijn drama waarin een Italiaanse verzetsheld hulp zoekt als hij wordt achterna gezeten door de nazi’s.


 
8 - Saving Private Ryan (1998)
Vooral de openingsscène van Saving Private Ryan maakt een onuitwisbare indruk. Deze scène werd door filmhistoricus James Chapman gekwalificeerd als ‘hyperrealistisch’. En dat bedoelde hij geenszins positief. Hoe kunnen Amerikaanse infanteristen in een realistische setting worden gefilmd vanuit Duits perspectief? Toch staat deze scène tegelijkertijd symbool voor een periode waarin het naspelen van oorlogsspektakels werd geoptimaliseerd. Er waren zelfs veteranen uit de Tweede Wereldoorlog waarbij deze roemruchte scène hun latente posttraumatische stoornis aanwakkerde. Overigens deelt Saving Private Ryan deze notering uiteraard met Band Of Brothers, waar ook Steven Spielberg en Tom Hanks bij betrokken waren. Spielberg regisseerde de film en produceerde de serie en Hanks was de protagonist in de film en medeproducent van de serie. Band Of Brothers  gaat in die zin ook verder waar Saving Private Ryan begon, en is qua esthetiek één van de meest waarheidsgetrouwe representaties van de Tweede Wereldoorlog.


 
7 - Letters From Iwo Jima (2006)
Net als Band Of Brothers is het realistische karakter van Letters From Iwo Jima zeer te prijzen. Als je een en ander hebt gelezen over de slag bij Iwo Jima, dan kan je bevestigen dat regisseur Clint Eastwood deze gebeurtenis op intrigerende wijze heeft gevisualiseerd. Tegelijkertijd heeft hij het drama waarin generaal Kuribayashi (Ken Watanabe) een prominente rol speelt, een gezicht gegeven. Eastwood volgt de Japanse soldaten in de tropen en toont hoe ze zichzelf moesten ingraven tegen de Amerikaanse vijand. De norse en soms in zichzelf gekeerde Japanners maken desondanks een statige indruk. Alhoewel het verhaal tragisch eindigt, was Clintwood succesvoller met de Japanse representatie dan met de Amerikaanse variant (Flags Of Our Fathers).


 
6 - The Pianist (2002)
Uiteraard kunnen visualisaties van de Holocaust niet ontbreken in deze top tien. Terwijl Steven Spielberg werd overladen met prijzen voor zijn bijdrage aan de filmhistorische canon ten aanzien van de Holocaust in 1993 met Schindler's List, kostte het regisseur Roman Polanski aanzienlijk meer tijd om te werken aan ook zijn eigen trauma. The Pianist was uiteindelijk het eindproduct, en een film die tot vervelens aan toe is vergeleken met de Spielberg film. Dat is spijtig, aangezien Polanski niet de wrede beelden van de concentratiekampen nodig heeft om toch tot een emotioneel relaas te komen. Polanski vormde acteur Adrien Brody om tot een muzikant die door zijn Joodse afkomst onverhoopt moet onderduiken en zodoende de leegloop van het ghetto in Krakau aan den lijve ervaart. The Pianist is daardoor subtiel en doordacht, en de zoveelste Polanski film die grotendeels is gefilmd in een appartement.


 
5 - The Thin Red Line (1998)
Deze film staat eigenlijk haaks op Saving Private Ryan. Terwijl de laatstgenoemde film dynamisch oogt, is The Thin Red Line koortsachtig. Regisseur Terrence Malick lijkt daarmee het warme weer in de tropen te willen simuleren. Hij neemt de tijd om het verhaal te ontwikkelen en besteedt tussendoor veel aandacht aan de groene omgeving in Guadalcanal, waar Amerikaanse infanteristen vochten tegen het keizerlijke Japanse leger. Nick Nolte schittert als een commandant die zonder enige gêne zijn ondergeschikten opoffert om gewaardeerd te worden door zijn superieuren. Deze film is wellicht ontoegankelijker voor de gemiddelde filmliefhebber, maar tegelijkertijd ook mysterieuzer.


 
4 - Indigènes (2006)
Het negende Algerijnse infanterieregiment maakte tijdens de Tweede Wereldoorlog deel uit van het Vrije Franse Leger. Het was een regiment gevuld met burgers uit de Franse koloniën – waaronder Algerije en Marokko – dat verantwoordelijk is geweest voor successen in Italië in 1944, het ontzet van Marseille en het ontzet van de Elzas. Toch was hier in de media niets van zichtbaar. Alleen de blanke soldaten, die achter het slagveld aanreisden, kregen de eer en de bijbehorende beloning. Derhalve besloot regisseur Rachid Bouchareb dit verhaal van onrechtvaardigheid te verfilmen met een Frans-Algerijnse sterrencast, met acteurs als Roschdy Zem, Jamel Debbouze en Samy Naceri. Eén van de aanleidingen van de Algerijnse onafhankelijkheidsoorlog is namelijk het feit dat deze veteranen bij terugkomst in Algerije niet anders werden behandeld door het Franse bewind, terwijl juist zij hadden bijgedragen aan de overwinning. Bouchareb slaagt erin die onrechtvaardigheid uitstekend te vertalen naar het witte doek. Ook de cinema verité-achtige benadering versterkt de dramatiek.


 
3 - Der Untergang (2004)
De waanzin van Adolf Hitler wordt in Der Untergang met verve uitgebeeld door acteur Bruno Ganz. Het is nog steeds merkwaardig dat deze gelaagde productie van regisseur Oliver Hirschbiegel destijds het onderspit delfde tijdens de Oscaruitreikingen. Hirschbiegel toont ons namelijk een fenomeen (in negatieve zin). Wie is nu niet geïnteresseerd in het leven van Adolf Hitler en zijn metgezellen aan de vooravond van de Duitse capitulatie? Met prachtig grauw gestileerde shots wordt de bunker weergegeven. Als kijker zijn we getuige van de laatste stuiptrekkingen van het Derde Rijk. Er wordt gefeest en gedanst en we zien hoe Joseph Goebbels samen met zijn vrouw de toekomst van hun kinderen ontneemt door ze te doden.


 
2 - Il Conformista (1970)
In Il Conformista speelt Jean-Louis Trintignant de laffe fascist Marcello Clerici die vanuit de fascistische overheid de taak krijgt de dissident Professor Quadri te doden in Parijs. Quadri werkt voor het Italiaanse verzet en is de fascisten een doorn in het oog. Regisseur Bernardo Bertolucci visualiseert de dubbelzinnigheid. Hij kiest voor een antiheld als hoofdrolspeler en stelt hierdoor telkens het fascistische gedachtegoed ter discussie. Daarnaast is de film vooral gestileerd wat betreft taalgebruik, drama en cameravoering. Dat maakt Il Conformista soms nog meer tot een kunstwerk dan een historische representatie van de Tweede Wereldoorlog.


 
1 - Idi I Smotri (1985)
Volgens filmjournalist Mark Cousins is Idi I Smotri (Come And See) de beste oorlogsfilm aller tijden. In dit artikel moet Elem Klimov’s meesterwerk het echter doen met de titel ‘beste film over de Tweede Wereldoorlog’. Klimovs talent komt tot uiting in de wijze waarop hij met menselijk trauma omgaat. Hij nam de gedurfde beslissing om twee jongelingen te casten als zijn oogappels. Aleksei Kravchenko speelt de tiener die voor het Rode Leger het gevecht tegen de Nazi’s aangaat en Olga Mironova speelt zijn metgezel. Samen zijn ze getuige van de vergeten Holocaust. Duizenden joden en andere slachtoffers werden getroffen door het wrede regime van de SS Totenkopf brigades in Wit-Rusland. Zodoende werden hele gezinnen levend verbrand. De composities van Klimov hebben wel wat weg van middeleeuwse taferelen en representaties van de kruisiging van Jezus Christus en het martelaarschap van Sint Sebastiaan. Idi I Smotri bevat vooral enkele iconografische fragmenten, zoals de verkrachting van Mironova en de indrukwekkende mimiek van Kravchenko. Deze zaken maken Idi I Smotri onvergetelijk.


 
Andere eervolle vermeldingen zijn Nuit Et Brouillard (Night and Fog) van Alain Resnais, één van de eerste voorbeelden van trauma-cinema. Derhalve is Night and Fog niet aan te raden voor mensen met een zwakke maag. De helft van de film bestaat namelijk uit beeldmateriaal geschoten in Auschwitz na de bevrijding in 1945. Een andere aanrader is de negen uur durende documentaire Shoah, waarin filmmaker en theoreticus Claude Lanzmann de verschrikkingen van de Holocaust onderzoekt zonder de verschrikkingen te laten zien. Op subtiele wijze ontrafelt hij in lange gesprekken met getuigen deze historische gebeurtenis.